Waarheidsgetrouw nieuws in de media is belangrijk. Maar wat zijn zoal de verantwoordelijkheden van de media? Hoe zit het met fenomenen als fake news, native advertising en artificiële intelligentie?
Eveline De Ridder (Whyte Corporate Affairs), moderator van dienst voor het tweede debat op het event Media & Communities van MediaSpecs, pikt in op de slotvraag tijdens de lezing van professor Bart Pattyn die hieraan voorafging. “Vinden wij dat de media momenteel dat kader creëren om waarheidsgetrouw genoeg te informeren?”
“Men moet mensen vaccineren die met fake news in aanraking zouden kunnen komen” – Niels Famaey
Ons debat vangt aan met de vraag “Hoe schadelijk is fake news voor de samenleving?”
“We associëren fake news vaak met obscure websites waar we complottheorieën en rare berichten terugvinden. Het effect daarvan is niet echt aangetoond. Veel van de nepverhalen komen vaak van sensationele media. De gedachte is dat we dit met factchecking zouden kunnen corrigeren, maar dat heeft weinig succes”, vertelt moraalfilosoof Bart Pattyn (KU Leuven).
Volgens Niels Famaey (Roularta) heeft factchecking wel degelijk effect. “We willen mensen zeker niet bekeren. Wat het doel eerder is, is mensen mediawijsheid bij te brengen: Waar ga je fake news herkennen? Men gaat vooral ‘vaccineren’. Het vaccineren van mensen die met fake news in aanraking zouden kunnen komen.”
Hierna stelt moderator Eveline De Ridder de vraag of men op dit moment meer moet vaccineren dan vroeger.
“Laat ons zeggen dat het een zeer drukke job is voor het team van factcheckers dat we in dienst hebben. Is het meer? Nee, het is vooral anders. Het wordt op wereldschaal georganiseerd. Je kan fake news kopen om je bv. je organisatie in beter daglicht te gaan stellen”, antwoordt Niels Famaey.
“Meningen zijn vrij. Maar ze moeten wel gebaseerd zijn op waarheidsgetrouwe weergaven van de feiten” – Pieter Knapen
Op die manier arriveren we naadloos bij het hoofdthema van ons debat: Waarom waarheidsgetrouw nieuws nodig is.
Eveline De Ridder vindt dit een vreemde vraag: “Is dit niet één van de grondbeginselen van journalistiek, dat die waarheidsgetrouw moet zijn?”
Pieter Knapen (Raad voor de Journalistiek) antwoordt: “Het is één van de vier basisprincipes vanuit de beroepsethische code van de Raad van Journalistiek. Elke journalist moet waarheidsgetrouw berichten. Vandaar dat ik ook soms factchecken als aparte categorie vreemd vind. Er wordt van elke journalist verwacht dat hij de feiten checkt en dubbelcheckt.”
Als reactie op Bart Pattyns verwoording uit zijn lezing eerder, dat ieder zijn waarheid heeft en alle meningen misschien even waar zijn, vertelt Pieter Knapen dat er een onderscheid moet gemaakt worden tussen waarheidsgetrouwe berichtgeving en opiniëring.
“Je mag de feiten niet uitvinden om dan je meningen te gaan verkondigen. Maar een journalist mag uiteraard een mening hebben. Het punt is dat je dit moet uiten vanuit een onafhankelijke positie en niet omdat je de spreekbuis bent van een advertentie, politici, rechters, etc.”, zegt Pieter Knapen.
Niels Famaey vult aan: “In Europa haalt 1 op 4 jongeren nieuws uit Tiktok. Dat is toch wel een belangrijk fenomeen. Hoe ga je daarop in met media? Dat is voor ons geen businessmodel. We moeten naar nieuwe businessmodellen gaan binnen onze journalistiek. Je voelt dat zelfs de grote mediagroepen daarin aan het zoeken zijn over hoe ze een nieuw model kunnen creëren voor de lezer en die trouw bij hen kunnen houden.”
“De lijn tussen reclame en berichtgeving is soms problematisch” – Bart Pattyn
Het volgende punt in het gesprek gaat over het gebruik van native advertising. Eveline De Ridder stelt de vraag hoe dit fenomeen past bij het zoeken naar nieuwe businessmodellen.
“Het wordt op dit moment nog heel erg gelabeld. Als ‘verstandige lezer’ zie je wel of je te maken hebt met een echt journalistiek stuk of met native content. Maar in hoeverre die grens verder opschuift, weet ik niet”, vertelt Niels Famaey.
“Er zijn studies die bewijzen dat de geloofwaardigheid van de media jaar na jaar achteruitgaat”, stelt Eveline De Ridder.
Pieter Knapen vindt dit een vreemde vaststelling: “Als je naar grote crisismomenten kijkt, dat zijn de momenten waarop het publiek naar de gevestigde media komt om te weten wat er gebeurt in de wereld. Of die geloofwaardigheid dan zo fel achteruitgaat, durf ik te betwijfelen.”
Bart Pattyn is minder optimistisch en trekt het in twijfel dat journalisten altijd even goed hun werk doen. “Hoe ga je iemand vertrouwen als je weet dat die je iets wil verkopen? Als een winkeljuffrouw lacht naar mij, dan is dat niet per se omdat ze mij sympathiek vindt. Ik denk dat dat probleem zich ook voordoet als het product bijna aantrekkelijk moet zijn en dat er reclame rond gemaakt wordt.”
Hierop reageert Niels Famaey: “Men zoekt dikwijls het meest geloofwaardige medium, omdat dat ook een geloofwaardige context biedt aan hun adverteerder. Dus het kan zeker ook omgekeerd werken. Die credibiliteit is gewoon super belangrijk voor het medium.”
“Transparacy is the new objectivity” – Pieter Knapen
Een laatste onderwerp dat aan bod komt, is transparantie. En dit vooral in verband met het gebruik van artificiële intelligentie in de journalistiek. De drie gasten geven hier hun mening over.
Pieter Knapen: “We gaan binnenkort een nieuw artikel in de code opnemen over transparantie. Ik heb objectiviteit altijd een heel vreemd woord gevonden. Wat is objectiviteit? Maar transparantie maakt meer en meer opgang. Wees transparant over de manier waarop je als journalist werkt.”
Bart Pattyn pikt hierop in: “Er is nog nooit zoveel aandacht geweest over waarheidsgetrouwheid van een bericht. Ik heb weinig artikels gezien die even scrupuleus bekeken worden wanneer die in kranten verschijnen als ChatGPT. Dus het zou best mogelijk kunnen zijn dat de aandacht voor het waarheidsgetrouwe door die ontwikkeling versterkt wordt.”
Niels Famaey acht zichzelf hier meer genuanceerd over: “Er zijn gevaren, maar zeker ook opportuniteiten. We verliezen veel tijd in het creëren van toelichtingen. ‘News is always on’. We moeten dagdagelijks diepgang creëren. Als je dan tijd kan winnen puur in het toelichtingsgegeven met AI, op een betrouwbare manier uiteraard, dan kan de journalist terug beginnen doen wat hij moet doen en dat is onderzoeken. Dat is de kerntaak van een journalist bij ons.”
Dit artikel kwam tot stand op basis van een debat tijdens Media & Communities op 28.02.2023 in UGC Mechelen, georganiseerd door MediaSpecs.
